Refleksja na temat odkrywania etosu pracy.
Wystąpienie ks. A. Drechslera na konferencji zorganizowanej przez Okręgowy Inspektorat Pracy w Opolu, w dniu 4 czerwca 2018 r.

Szanowni Państwo,
dziękuję za zaproszenie do wystąpienia na dzisiejszym forum, które jest dla mnie zaszczytem, zaszczytem podwójnym:

• z jednej strony zwracam się do Państwa jako reprezentant Pracodawcy, który zatrudnia 502 osoby, w tym 470 osób na umowę o pracę,
• z drugiej strony jako teolog mam okazję przedstawić kilka myśli dotyczących poszukiwania etosu pracy czyli tego co sprawia, że praca jest rzeczywistością mądrą i dobrą, że jest pełna sensu i wartości.

Działalność Caritas Diecezji Opolskiej po 1989 roku. Artykuł.

Załączniki:

06_Drechsler.pdf

[ ]

374 kB

Rok Wiary usilnie zachęcał współpracowników Caritas do tego, aby w swej działalności kierowali się wiarą działającą przez miłość (por. Ga 5,6). Różnorodna działalność praktyczna Caritas winna respektować specyficzny profil posługi charytatywnej Kościoła. Winna być wyrazem wiary, która działa przez miłość i wyrazem miłości, która karmi się spotkaniem z Chrystusem. Już w encyklice Deus caritas est nr 31, czytamy, że kościelna posługa miłości winna świecić własnym blaskiem. Ma być zupełnie wyjątkowa pośród działań społecznie użytecznych i to zarówno w wymiarze indywidualnym jak i wspólnotowym.

Wzór człowieka miłującego w wierze spotkamy w świętym Józefie. Papież Benedykt XVI w III tomie Jezusa z Nazaretu podkreśla, że ewangelista nazwał Józefa człowiekiem „sprawiedliwym.” Nastąpiło to po tym, jak stawił on czoła nieoczekiwanej i trudnej sytuacji w swoim życiu. Józef nie wiedząc jeszcze, że Maryja „znalazła się brzemienną za sprawą Ducha Świętego”, musiał przyjąć, że Maryja nie dotrzymała zaślubin. Zgodnie z Prawem mógł ją opuścić. Miał przy tym dwie możliwości; mógł pozwać Maryję do sądu i dokonać oficjalnego aktu prawnego lub wybrać drogę nieurzędową i wystawić jej prywatny list rozwodowy. Józef wybrał drugi sposób, gdyż „nie chciał narazić jej na zniesławienie”. W tej decyzji, Mateusz zobaczył duchowy portret Józefa i nazwał go człowiekiem „sprawiedliwym” czyli „wierzącym”. Według psalmu 1 „sprawiedliwy”, to człowiek, który żyje w żywym kontakcie ze słowem Bożym. Jest jak drzewo zasadzone nad płynącą wodą, które wydaje owoc w każdym czasie. Właśnie ten obraz człowieka, który zanurza korzenie swojego życia w wodach słowa Bożego nabrał konkretnych rysów w Józefie z Nazaretu. Po dokonanym bolesnym odkryciu istotne było dla niego należyte odczytanie i zastosowanie Prawa (wiary). Uczynił to z miłością; nie chciał wystawić Maryi na publiczne zniesławienie. W momencie wielkiego rozczarowania pragnął Jej dobra. Nie był wcieleniem bezdusznego legalizmu. W Bogu swej wiary (Prawa) rozpoznał Boga miłości.

O tym, że miłość bliźniego zakorzeniona w miłości Boga jest również powinnością całej wspólnoty chrześcijańskiej, Kościół pamięta od samych swoich początków. Istotnym momentem w urzeczywistnieniu tej zasady, było utworzenie kolegium siedmiu diakonów. Odtąd, posługa miłości spełniana w sposób zbiorowy i zorganizowany, została wprowadzona do fundamentalnej struktury Kościoła. Kościół nie może zaniedbać posługi miłości – służby człowiekowi, tak jak nie może zaniedbać liturgii i głoszenia słowa – służby Bogu. Słowa pogańskiego cesarza Juliusza Apostaty „Tak Galilejczycy zdobyli świat”, pokazują, że zorganizowana i praktykowana caritas była cechą wyróżniającą chrześcijan w antycznym świecie, a wręcz jedyną siłą w chrześcijaństwie zdolną trafić nawet do przekonania wrogów Kościoła. Słowa te nawiązują do innych słów pogan, które zanotował Tertulian. Pisał on, że poganie widząc miłość, która królowała wśród chrześcijan nawracali się i mówili „Patrzcie jak oni się miłują”. Takie inicjatywy jak domy dla biednych, podróżujących, hospicja, szpitale, a także szkoły, uniwersytety dużo wcześniej niż inne instytucje cywilne świadczyły o chrześcijańskiej trosce o człowieka i wspomaganiu jego rozwoju. Dziś także w swej zsekularyzowanej formie, inicjatywy te żyją nadal, funkcjonując w obrębie nowoczesnego państwa prawa. Bez tego pochodzącego od chrześcijaństwa impulsu nie sposób wyobrazić sobie ani rozwoju kultury ani kształtu polityki socjalnej w Europie a nawet na świecie. Słowa „głodnych nakarmić, nagich przyodziać, chorych odwiedzać” spowodowały, że miłość bliźniego należy do kultury chrześcijańskiej.

Dzieła miłości bliźniego zarówno indywidualne jak i wspólnotowe winny być zakorzenione w wierze. Pojawia się bowiem tendencja do zredukowania miłości bliźniego do poziomu zwykłej działalności pomocowej, reagującej na potrzeby człowieka w wymiarze materialnym i doczesnym. Istota nieporozumienia i pokusy, przed którą staje Kościół w tym temacie, polega na zamianie jego oferty religijnej na ofertę socjalną. Czy probierzem zbawienia nie powinno być dostarczenie światu chleba i całkowite wyeliminowanie głodu? Czy nie powinna nim być droga do dobrobytu i rozwiązania problemów socjalnych – pyta prowokacyjnie Autor Jezusa z Nazaretu w scenie kuszenia na pustyni. I odpowiada - Chrystus nie przyszedł wybawić człowieka od biedy, głodu, chorób a nawet śmierci na tym świecie. Chrystus przyszedł wybawić człowieka od zła. Jeżeli serce człowieka nie jest dobre, wtedy nic innego nie może stać się dobrem. Sprawy socjalne i Ewangelia są nierozdzielne, ale prymat należy do Boga. Ludzie muszą najpierw poznać Boga Jezusa Chrystusa, wierzyć w Niego, kochać Go. On musi nawracać ich serca, aby możliwy był także postęp w sferze socjalnej. Kościół musi zawsze pamiętać, że jego istotę nie stanowi praca socjalna lecz wiara w Boga, z której rodzi się następnie także zaangażowanie społeczne. Kościół jako taki nie jest instytucją pomocy społecznej i nie może swego orędzia zbawienia zamieniać na służbę społeczną; siła tego orędzia będzie jednak generować ciągle nowe inicjatywy socjalne, lecznicze, opiekuńcze, wychowawcze, oświatowe.

O tym, że sama wiara nie zdoła nas zbawić, przestrzega ostro św. Jakub (Jk 2,14-18). Ostrzeżenie to nie jest bynajmniej zachętą do moralizującego aktywizmu. Relację między wiarą i miłością obrazowo przybliżył Benedykt XVI w Orędziu na Wielki Post 2013. Przywołując dwa fundamentalne sakramenty Kościoła napisał, że chrzest poprzedza Eucharystię, ale jest na nią ukierunkowany. W ten sam sposób wiara poprzedza miłość ale okazuje się prawdziwa tylko wtedy, gdy miłość jest jej uwieńczeniem. Miłość i wiara potrzebne są do zbawienia. Jedna pozwala drugiej, by mogła się realizować. Wiara miłująca czy miłość wierząca pozostaną cechami wyróżniającymi chrześcijan.

ks. Arnold Drechsler
dyr. Caritas Diecezji Opolskiej

Zanim jeszcze kapituła samorządu gospodarczego czterech województw Polski południowej wręczyła biskupowi opolskiemu Alfonsowi Nossolowi „Diamentowy Laur – Autorytet 1995”, przyznany m.in. za stworzenie sieci Stacji Opieki Caritas, powszechnie służących ludziom starszym i chorym, praca Stacji Opieki Caritas zyskała opinię „najskuteczniejszej i najtańszej formy leczenia przewlekle chorych”, ze strony Komisji Zdrowia Sejmiku Samorządowego Woj. Opolskiego. Zdaniem przewodniczącego komisji dra Norberta Krajczego, działalność  Stacji wyprzedziła „reformę podstawowej opieki zdrowotnej i pomocy doraźnej w Polsce”. Zupełnym novum działalności pielęgniarek środowiskowych Caritas była umiejętność  wykazania się udokumentowaną i wykonaną w domu pacjenta pracą. W 2011 r. pielęgniarki środowiskowe 52 Stacji Opieki Caritas Diecezji Opolskiej wykonały 181.161 wizyt domowych u 14.067 pacjentów. Ilość usług pielęgniarskich wyniosła 377.574. W celu dojechania do domu pacjenta pielęgniarki pokonały samochodami służbowymi 857.644 km. Dokumentacja czynności pielęgniarskich, wzorowana na sprawozdawczości stacji działających w Niemczech, posłużyła Opolskiej Regionalnej Kasie Chorych za wzór w opracowaniu tzw. metody punktowej wyceny świadczeń pielęgniarskich. Metoda ta pozwalała precyzyjnie dokumentować i finansować procedury pielęgnacyjne, przy czym skutecznie aktywizowała pielęgniarki do pracy w terenie i czuwania przy łóżku chorego. Niestety metoda punktowa została zastąpiona stawką kapitacyjną i obowiązkiem zbierania od ubezpieczonych deklaracji wyboru pielęgniarki. Zmiana ta spowodowała traktowanie pacjenta naprawdę chorego tj. kosztochłonnego jako persona non grata. W dodatku ogromna część ubezpieczonych nie wypełniła deklaracji pielęgniarskich, powodując zatrzymanie pieniędzy przeznaczonych na opiekę domową w budżecie państwa. Spora ilość deklaracji pielęgniarskich a z nimi środków finansowych trafiła do podmiotów leczniczych, które rzadko gościły w terenie i  de facto nie realizowały opieki środowiskowej.
W celu przynajmniej częściowego ograniczenia negatywnych skutków takiej polityki, Caritas Diecezji Opolskiej postulowała wydzielenie z opieki środowiskowej nowego świadczenia pielęgniarskiego w postaci opieki długoterminowej. Przedstawiła w tym zakresie znaczące propozycje, które zostały zastosowane i docenione przez dra Andrzeja Sośnierza, dyrektora Śląskiej Regionalnej Kasy Chorych w Katowicach. Aktualnie, ponad 400 obłożnie i przewlekle chorych pacjentów, przebywa w domu pod intensywną opieką pielęgniarek Caritas. W przypadku zaprzestania tej działalności z dnia na dzień, organy administracji publicznej musiałyby znaleźć ponad 400 miejsc pobytu w placówkach opieki zorganizowanej: ZOL-ach, DPS-ach lub szpitalach. Wydłużenie pobytu osób przewlekle chorych w domu umożliwia specyfika pracy pielęgniarek Caritas, polegająca na wyposażaniu pokoju chorego w szeroką gamę sprzętu pielęgnacyjnego i rehabilitacyjnego. Niestety, ten rodzaj świadczenia z zakresu pielęgniarstwa rodzinnego, odbiegający  od krajowego standardu opieki domowej, pomimo ewidentnych korzyści ekonomicznych dla budżetu państwa, nie jest   finansowany przez Narodowy Fundusz Zdrowia.  Wszak gołym okiem można ocenić jakość życia pacjenta leżącego na wersalce, podpartej na 16 cegłach od sytuacji chorego dysponującego łóżkiem elektrycznym sterowanym pilotem, z barierkami zabezpieczającymi i wysięgnikiem nad głową. Nie sposób przecenić roli pozostałych urządzeń oferowanych przez pielęgniarki Caritas, a ułatwiających życie zarówno pacjentom jak i rodzinie chorego: materacy przeciwodleżynowych, odsysaczy, koncentratorów tlenu, rotorów, krzeseł toaletowych, wózków inwalidzkich, podnośników wannowych, stolików przyłóżkowych, balkoników, kul i lasek. W 2011 r. Stacje Opieki Caritas Diecezji Opolskiej postawiły do dyspozycji pacjentów blisko 16 tysięcy urządzeń do opieki pielęgnacyjnej w domu.
W poszukiwaniu modelu domowej opieki medycznej, działającej w najlepiej pojętym interesie chorych, Caritas Diecezji Opolskiej utworzyła w 1996 r. pierwsze na Opolszczyźnie hospicjum domowe, obejmujące całościową opiekę pacjentów chorujących na nieuleczalne, postępujące choroby w końcowym okresie życia. Na terenie woj. opolskiego działa 9 Poradni Opieki Paliatywnej i Zespołów Domowej Opieki Hospicyjnej prowadzonych przez Caritas. W 2011 r. objęły  one opieką 2.468 pacjentów. Pracownicy 9 placówek przejechali 96.897 km, docierając do najbardziej odległych sołectw, pozbawionych dostępu do środków komunikacji publicznej. Ważnym momentem w realizowaniu opieki paliatywnej i hospicyjnej w woj. opolskim było utworzenie hospicjum stacjonarnego Caritas w Starych Siołkowicach. Po trwającym dwa i pół roku remoncie i zaangażowaniu 4,5 miliona zł. środków własnych, Caritas Diecezji Opolskiej, uruchomiła placówkę w 2003 roku. W ciągu dziewięciu lat w hospicjum przebywało 2 tysiące pacjentów, z których ok. 1600 zmarło. Poziom finansowania opieki paliatywnej przez NFZ spowodował, że hospicjum zadłużone jest na 300 tysięcy złotych. Jako placówka niepubliczna nie może liczyć na oddłużenie z budżetu państwa. Podobne problemy dotykają Centrum Rehabilitacji dla Dzieci w Opolu, które od 1997 r. prowadzi rocznie rehabilitację 500 dzieci z woj. opolskiego.  
Chcąc poprawić warunki do prowadzenia skutecznej rehabilitacji, Caritas zainicjował w 1994 r. ogólnowojewódzki program rehabilitacji środowiskowej, zlokalizowanej najbliżej pacjenta. 40 gabinetów rehabilitacyjnych Caritas działa głównie w środowiskach wiejskich, gwarantując szybki i częsty dostęp pacjenta do stanowisk usprawniania leczniczego. W 2011 r. gabinety Caritas wykonały 609.493 zabiegi rehabilitacyjne dla 35.405 osób. Wartość świadczeń rehabilitacyjnych, które w ub. r. gabinety Caritas wykonały ponad limit zakontraktowany przez NFZ wyniosła 241.839 zł. Ponieważ świadczenia te nie zostały objęte umową, nie mogły także zostać zapłacone.
Pomimo funkcjonowania kościelnych placówek medycznych w warunkach gospodarki rynkowej, Caritas Diecezji Opolskiej stoi na stanowisku, że praca pielęgniarek podobnie jak rehabilitantów lub lekarzy, nie może być traktowana wyłącznie w kategoriach właściwych dla dyscyplin medycznych lub ekonomicznych, ale wymaga dopełnienia o wymiar etyczny i kwalifikacje moralne. Ewangelizacja służby zdrowia, która jest celem prowadzenia przez Kościół działalności leczniczej i opiekuńczej, polega na uznaniu obok kwalifikacji zawodowych i możliwości technicznych medyków, prymatu serca i zaangażowania człowieczeństwa. Wiele procedur i standardów opieki medycznej da się obliczyć, tego jednak co pacjenci określają mianem „lekarz lub siostra z powołania” nie można zapłacić.
Caritas Diecezji Opolskiej nie ustaje w upominaniu się o to, aby personel medyczny Caritas nie wyciągał ręki po tzw. „zachęty”; uczciwie klasyfikował pacjentów do opieki długoterminowej; precyzyjnie dokumentował rzeczywistą pracę i nie wykazywał czynności fikcyjnych; przestrzegał warunków realizacji umów z NFZ dot. np. ilości wizyt domowych; nie wykorzystywał ignorancji pacjentów ale informował ich o przysługujących im prawach. Umiejętności łączenia kompetencji zawodowych i kwalifikacji serca, wymaga godność pacjenta i autorytet ludzi cierpiących.

opr. ks. dr Arnold Drechsler
dyr. Caritas Diecezji Opolskiej

Posługa caritas ma wielką wartość dla Kościoła na wszystkich jego poziomach, począwszy od wspólnoty parafialnej. Oprócz bardzo konkretnego celu pomagania bliźnim, wyraża ona istotę wiary chrześcijańskiej, że „Bóg jest miłością, kto trwa w miłości, trwa w Bogu, a Bóg trwa w nim” (1J, 4.16). Pierwotnym źródłem i ostatecznym celem kościelnej posługi charytatywnej jest miłość Boża. Przypominanie tej prawdy, chroni kościelną Caritas przed pokusą stania się jedną z instytucji działających na rzecz ubogich, a współpracownikom Caritas nie pozwala zredukować się do roli urzędników opieki społecznej.
Ważne w tym względzie jest doświadczenie Kościoła pierwotnego. Aby wyjść naprzeciw pewnym podziałom, które zaistniały w łonie Kościoła w Jerozolimie przy codziennym podziale jałmużny dla wdów, apostołowie – rezerwując dla siebie modlitwę i posługę słowa – zdecydowali się na utworzenie kolegium siedmiu osób. „Upatrzcie zatem bracia, siedmiu mężów spośród siebie, cieszących się dobrą sławą, pełnych Ducha i mądrości. Im zlecimy to zadanie” (Dz. 6,3). Wraz z utworzeniem grupy Siedmiu, posługa miłości bliźniego, sprawowana zespołowo i w sposób uporządkowany, została wprowadzona do fundamentalnej struktury Kościoła.
W opinii znawców tematu instytucja Siedmiu, uważana za początek diakonatu, była pierwszą w dziejach Kościoła instytucją charytatywną. W Instrukcji Konferencji Episkopatu Polski o pracy charytatywnej w parafiach z 1986 r. czytamy, że powołanie siedmiu diakonów „stanowi dla Kościoła wszystkich czasów żywy przykład i wezwanie do tworzenia zespołów charytatywnych, celem usprawnienia posługi miłosierdzia”. Wielki świadek posługi Caritas w XX wieku, przewodniczący Komisji Charytatywnej Episkopatu Polski ks. bp Czesław Domin w 1990 r. pisał: „Księża proboszczowie winni naśladować przykład apostołów, którzy poświęcili się głoszeniu słowa i modlitwie, zaś „posługiwanie stołom” zostawili diakonom. Proboszcz winien pozytywnie odnieść się do parafian odznaczających się charytatywną inwencją, darząc ich zaufaniem i pozwalając im działać”.
Warto w tym miejscu przeprowadzić krótką analizę tekstu Dziejów Apostolskich, która pomoże nam zobaczyć związek pomiędzy powołaniem i kwalifikacjami współpracowników do rozdawania jałmużny z czasów apostolskich, a wyborem i przymiotami osób zaproszonych do pracy w Parafialnym Zespole Caritas.

Wysokie kwalifikacje religijno-moralne osób pełniących w parafii posługę miłości, pomagają caritas Kościoła świecić jej pełnym i własnym blaskiem, o którym z przejęciem pisał Benedykt XVI w encyklice Deus caritas est. Blask ten tworzy pierwotna bliskość i nierozerwalność służby społecznej Kościoła z dwoma pozostałymi funkcjami wspólnoty chrześcijańskiej tj. posługą sakramentów i głoszeniem Ewangelii. Te trzy posłannictwa od samego początku tworzą w Kościele nierozłączną trójjedność. Wypływają z tego samego źródła i nie mogą istnieć bez siebie. Ilustrują misję Kościoła wszystkich czasów. Kiedy Kościół głosi miłość (katecheza), celebruje miłość (liturgia) i działa w miłości (caritas) służy najlepiej rozwojowi całego człowieka i wszystkich ludzi. Caritas Kościoła potrzebuje sakramentów i słowa, aby nie stała się jedną z odmian wielu organizacji dobroczynnych. Caritas Kościoła musi rodzić się na „łamaniu chleba” oraz „trwać na modlitwie” i „w nauce Apostołów”. Bez zakorzenienia w liturgii i słowie, Caritas pozostanie instytucją socjalną bez chrześcijańskiej duszy. Przejmującym dowodem na to, że sprawy socjalne i głoszenie Ewangelii są nierozłączne, pozostanie historia diakona Szczepana. Jako pierwszy spośród wybranych do rozdawania jałmużny wdowom, nie potrafił pełnić swej służby bez odważnego głoszenia wiary. Podobnie chrześcijanin zaangażowany w działalność charytatywną winien ukazywać człowiekowi potrzebującemu Chrystusa, który jest jedynym Zbawicielem i może uwolnić go od wszelkiego zła. Nie wszystkie rodzaje biedy poddają się przecież wysiłkom instytucji dobroczynnych. Ludzie muszą poznać Boga Jezusa Chrystusa, uwierzyć w Niego, pokochać Go. On musi nawrócić ich serca, aby możliwy był postęp także w sferze socjalnej. Ks. biskup Czesław Domin posiadał w tym względzie własne doświadczenie i zachęcał do spełniania uczynków miłosierdzia względem ciała równocześnie z uczynkami miłości względem duszy (np. przy podziale darów sugerował rozpoczynanie rozmów na różne tematy).
W trakcie spotkań formacyjnych i w treści katechez dla wolontariuszy parafialnych zespołów Caritas, nie powinno zabraknąć refleksji nad wskazaniami Ojca Świętego zawartymi zwłaszcza w numerach 31-39 encykliki Deus caritas est. Stanowią one prawdziwy elementarz, swoistą gramatykę teologicznych fundamentów posługi miłosierdzia.
Wielką wartość posiadają także wskazania papieża, wytyczone w encyklice Caritas in veritate, o potrzebie myślenia sercem i kochania rozumem, jako metodach pracy wolontariuszy Caritas (nr 30). Miłość – głosi papież - nigdy nie przestanie być zadaniem zarówno dla obdarowanych jak i darujących. Miłość musi być inteligentna i powinna wzmacniać odpowiedzialność osób wołających o pomoc za swój własny rozwój. Musi ich usamodzielniać i wyzwalać, czynić twórcami własnego życia, inaczej stanie się magazynem pobożnych życzeń.
Oprócz formacji serca, wolontariuszom Caritas potrzeba także umiejętności praktycznych, profesjonalnych kompetencji, sprawnych i przejrzystych procedur. Niosący pomoc powinni być przygotowani do tego, aby robić to co właściwe, we właściwy sposób. Dobro należy czynić dobrze. Wskazań w tym zakresie wolontariusze mają prawo oczekiwać również ze strony Caritas diecezjalnej.
Nie wolno wreszcie zapomnieć o wadze modlitwy w intencji osób zaangażowanych w dzieła charytatywne na terenie parafii. Modlitwa wstawiennicza Kościoła, a zwłaszcza świadectwo cierpienia jego członków, stanowi szczególną formę posługi miłosierdzia. Jan Paweł II często powtarzał: „Prosimy Was wszystkich, którzy cierpicie, abyście nas wspierali, abyście  stawali się źródłem mocy dla Kościoła (Salvifici doloris, 31).     
Działalność parafialnych zespołów Caritas, otoczona troską pastoralną i refleksją nad jej misją w Kościele oraz nad wizją wiary, która powinna ją ożywiać, może budzić zdumienie i podziw otoczenia. Również w naszych czasach stanie się wizytówką wyróżniającą chrześcijan.

opr. ks. dr Arnold Drechsler
dyr. Caritas Diecezji Opolskiej

W poszukiwaniu odpowiedzi na to pytanie warto przypomnieć słowa, które ks. Lorenz Werthmann, założyciel niemieckiego związku Caritas, wypowiedział przed ponad stu laty do współpracowników kościelnej Caritas: „W naszej pracy nie chodzi tylko o to by dawać, ale o to by autentycznie pomagać”.
Werthmann był świadom, że imperatyw i odruch miłości, zapisany w ludzkim sercu przez Stwórcę, który na widok cudzego cierpienia każe nam reagować ofiarnie i śpieszyć z pomocą, winien być realizowany umiejętnie i z mądrością. Znając maksymę, że dobro należy czynić szybko, Werthmann jako zwolennik uporządkowanej caritas zwykł dodawać: „kto roztropnie pomaga, po trzykroć pomaga”. Podkreślał, że zarówno w niesieniu jak i w przyjmowaniu pomocy potrzebna jest rozwaga i odpowiedzialność.
Na potrzebę wykorzystania potencjału ludzkiego rozumu w poszukiwaniu najlepszych sposobów wspierania ubogich, wskazuje również tytuł najnowszej encykliki Benedykta XVI Caritas in veritate. Ojciec Święty przedstawiając, w ramach swoich kompetencji, program religijno-moralny jako element pomocny w przezwyciężaniu obecnego kryzysu gospodarczego, podał cenne wskazówki dotyczące służenia bliźnim w potrzebie.
Ubodzy – mówi papież – wbrew obiegowej opinii, przedstawiającej ich jako ciężar i dokuczliwych natrętów, pragną by wykorzystano ich zdolność do pracy i budowania własnego życia. Trudno zaprzeczyć, że wiele programów pomocowych o charakterze opiekuńczym, które traktowały ubogich wyłącznie jako odbiorców planów i beneficjentów rozwiązań opracowanych przez innych, zakończyło się fiaskiem. Zaś historia dobrych projektów wspierających i długotrwałego rozwoju, nacechowana jest współodpowiedzialnością i współpracą między ludźmi, zaangażowaniem wszystkich stron. Prawdziwa pomoc ubogim – w przekonaniu papieża - musi zachować charakter pomocy dla samopomocy (Hilfe zur Selbsthilfe). Nie idealizując zachowań osób wołających o pomoc, należy włączać ich w proces wychodzenia z biedy i wzmacniać w nich odpowiedzialność za własny rozwój. Praktyka wyręczania czy zastępowania aktywności drugiego człowieka, nierzadko stosowana przez instytucje pomocowe, w gruncie rzeczy upokarza potrzebujących, traktując ich jako istoty niepełne i niezdolne do przekazania czegoś innym.  Prawdziwa pomoc zawsze  sprzyja wyzwalaniu osób, ich usamodzielnianiu się i czynieniu twórcami własnego rozwoju.  
Nieprzypadkowo zatem apel o zerwanie ze szkodliwym asystencjalizmem i paternalizmem w niesieniu pomocy, papież umieścił w rozdziale encykliki zatytułowanej „Współpraca rodziny ludzkiej”.  Współpraca oznacza wspólną pracę, także w sytuacjach gdy partnerzy przez jakiś czas pozostawać będą w relacjach nauczyciela i ucznia.
Jako sposób, który pomoże ochronić i wzmocnić zasadę partnerskiej współpracy w rozwoju ludzkim, Benedykt XVI wskazuje właściwe poznanie i uznanie równości kulturowej między ludźmi. Świadomość jednakowej wartości i godności natury ludzkiej, pomoże pomagającym dostrzec, że również im udzielana jest pomoc. Bogactwo i wyższość technologiczna w zetknięciu z nędzą materialną i głodem, często zakłóca relacje między osobami. Dzieje się tak zwłaszcza, gdy pomoc lub współpraca ogranicza się tylko do wymiaru ekonomicznego i aspektów technicznych. Niosący pomoc  nigdy nie mogą  zapomnieć, że pomagają zawsze  istotom ludzkim, które potrzebują przede wszystkim człowieczeństwa. Już forma i styl udzielania pomocy jest samą pomocą. Pomagający winni wystrzegać się uczuć wyższości i przewagi nad potrzebującymi, które w rzeczywistości niczego nie budują, a raczej burzą więzi międzyludzkie.

opr. ks. dr Arnold Drechsler
dyr. Caritas Diecezji Opolskiej

Wolontariuszy Parafialnych Zespołów Caritas warto zainteresować  słowami, które papież  Benedykt XVI wypowiedział w czasie podróży apostolskiej  do Hiszpanii w listopadzie 2010 roku: „Nie można czcić Boga nie troszcząc się o człowieka, który jest Jego dzieckiem; nie można też troszczyć się o człowieka nie zadając sobie przedtem pytania kim jest jego Ojciec”.
Wypowiedź ta potwierdza zasadę, że w działalności Caritas, sprawy socjalne i głoszenie Ewangelii muszą pozostać nierozdzielne. Kościół, a w nim Caritas, nie może uchylić się od odpowiedzialności za każdego człowieka, gdyż jego Stwórcą i Odkupicielem jest Bóg. Z drugiej strony, oferta kościelnych instytucji pomocowych musi pozostać przede wszystkim ofertą religijną. Kościelna Caritas choć realizowana przez ludzi, nie jest tylko projektem ani działaniem czysto ludzkim ale pochodzi od Boga. Caritas musi troszczyć się o potrzeby materialne najsłabszych ale także o ich potrzeby moralne, duchowe i religijne, gdyż one wszystkie są prawdziwymi potrzebami człowieka. To komplementarne postrzeganie ludzkich spraw i niesienie integralnej pomocy przez ludzi spod znaku Caritas, wypływa z chrześcijańskiego obrazu Boga i człowieka.
Nie można sądzić, że najcenniejszymi darami które Caritas posiada są produkty żywnościowe dla głodnych czy też materace przeciwodleżynowe dla chorych. Papież Benedykt XVI dobitnie wypowiedział się na ten temat przy okazji pielgrzymki do Kamerunu w marcu 2009 r. Kościół nie da się prześcignąć w organizowaniu miejsc pomocy dla chorych na AIDS i opiece nad opuszczonymi sierotami ale nie może milczeć w obliczu demoralizacji społeczeństw, której istotnym elementem jest propagowanie prezerwatyw mających uczynić wolność człowieka bezpieczną i nie biorącą za nic odpowiedzialności. Kościół prowadząc domy opieki społecznej nie przestaje przypominać dorosłym dzieciom o wiecznej aktualności IV przykazania. Caritas w Polsce uczestnicząc w dystrybucji unijnej żywności, musi upominać się jeszcze bardziej o skoordynowane i mniej zbiurokratyzowane systemy solidarności społecznej, eliminujące  marnotrawstwo i nieuczciwe zyski.
Przykłady pokazują, wzajemne przenikanie się oferty religijnej i socjalnej Kościoła, troskę o potrzeby cielesne oraz formację etyczną, aby to co sprawiedliwe zostało rozpoznane i zrealizowane. Działalność charytatywna musi być świadectwem o Chrystusie, który uzdrawia serce człowieka i leczy rany zadane mu przez grzech. Braku miłości nie uratują transporty darów ani kolekty przynoszące astronomiczne sumy. W ogłoszonej w 1967 r. encyklice Populorum progressio Ojciec Święty Paweł VI przypomniał, że pierwszym i głównym czynnikiem rozwoju, jest głoszenie Jezusa Chrystusa. Stąd też nikomu z odpowiedzialnych za Caritas, nie wolno wypuścić służby społecznej Kościoła z objęć liturgii i głoszenia Słowa. Caritas Kościoła musi gromadzić się na „łamaniu chleba” oraz „trwać na modlitwie” i „w nauce Apostołów”. Celebracja Eucharystii, modlitwa oraz medytacja nad Słowem Bożym leży u podstaw duchowości Caritas.

opr. ks. dr Arnold Drechsler
dyr. Caritas Diecezji Opolskiej

Niczym prorok stojący na progu nowego tysiąclecia, Ojciec Święty Jan Paweł II wołał w swoim liście: „Rozpoczynający się wiek i tysiąclecie, będą świadkami jak wielkiego poświęcenia wymaga miłosierdzie wobec najuboższych.” (Novo millenio ineunte, 49). Nie rozstrzygając o tym czy ludzkość w wymiarze planetarnym podoła wyzwaniom, które widział papież, bez trudu możemy wskazać ludzi, którzy obecni w każdym zakątku ziemi i w każdym czasie, poświęcają się i służą najuboższym tak w wymiarze materialnym jak i specyficznie ludzkim. Są nimi wolontariusze. Pracując w pojedynkę lub zrzeszając się w różnych wspólnotach, jako sprawę honoru traktują dobrowolną i bezpłatną pracę na rzecz bliźnich pozbawionych jedzenia, odzienia, dachu nad głową, opieki medycznej ale także potrzeby własnej wartości, więzi między ludzkich lub sensu życia. Przemawiają do ludzi uniwersalnym językiem miłości, zrozumiałym dla wszystkich. Trafiają bezpośrednio do serc, budząc w nich ufność. Działalność wolontariuszy wynika z odmiennych i wielorakich motywacji. Zwykle  bierze się z chęci robienia czegoś sensownego i pożytecznego. Nierzadko umożliwia poszerzanie zasobu wiedzy i doświadczeń. Często pozwala doznawać radości, pięknych przeżyć, autentycznych więzi przyjaźni, koleżeństwa.
Szczególną radość ze spotkania z wolontariuszami, dzięki którym zarówno Kościół jak i społeczeństwo mogą doświadczać miłości, wyraził Ojciec Święty Benedykt XVI w dniu 9 września ub. roku w sali koncertowej, w centrum Wiednia. Przemówienie papieża było wielką promocją wolontariatu. Papież wyraził swój podziw, uznanie i wdzięczność wobec „kultury wolontariatu”. Powiedział, że wolontariusze są ludźmi, którzy przyczyniają się do kształtowania ludzkiego i chrześcijańskiego oblicza naszego społeczeństwa. Ich działalność jest służbą na rzecz godności i praw człowieka. Wolontariat otwiera ludzi na potrzeby innych, na wymogi sprawiedliwości, obronę życia, ochronę środowiska, przełamuje reguły gospodarki rynkowej, w których rządzi kalkulacja i oczekiwanie wzajemności.
Analiza całego przemówienia papieża, wychodzi poza ramy tej refleksji. Ograniczmy się jedynie do fragmentu, w którym Ojciec Święty ukazuje więź wolontariatu z działaniem łaski.
Papież głosi, że wolontariat nie polega jedynie na działaniu. Owszem zaangażowanie zewnętrzne, udział w akcjach, inicjatywach, przyjmowanie na siebie różnych funkcji przynosi konkretne, niejednokrotnie imponujące efekty i dobrodziejstwa. Korzeni wolontariatu należy jednak szukać głębiej. Wolontariat jest przede wszystkim stylem i sposobem życia, który rodzi się w sercu. Wynika zaś z postawy wdzięczności wobec daru życia. Skłania do „oddawana” otrzymanych darów, do dzielenia się nimi z bliźnimi. Darmo bowiem otrzymaliśmy życie od naszego Stwórcy, darmo zostaliśmy zawróceni z błędnej drogi życia i darmo został nam udzielony Duch Święty z jego wielorakimi darami. Przez nasze zaangażowanie w wolontariat – tłumaczy Ojciec Święty – darmo przekazujemy to, co otrzymaliśmy. Istotną dla wolontariatu „logikę darmowości” Benedykt XVI wyprowadza z „logiki daru”, który wszyscy otrzymaliśmy od Boga. „Darmo otrzymaliście, darmo dawajcie” (Mt 10,8), wymaga Jezus od swoich uczniów, wysyłając ich w świat jako swoich świadków. Życie chrześcijanina winno nosić znamię tej „darmowości”, dzięki której łatwiej może poświęcać się Bogu i bliźnim. „Cóż masz – pyta retorycznie św. Paweł -  czego byś nie otrzymał” (1 Kor 4,7). Kochać bliźnich, poświęcać się im, to imperatyw, które wypływa z tej świadomości. Bezinteresowne czynienie więcej niż trzeba jest tylko próbą spłacania długów za liczne dary jakimi Bóg nie przestaje nas obdarzać. Wolontariusz to człowiek, który żyje „duchowością daru”. Ona zaczyna go pobudzać i uzdalniać do podejmowania dzieł miłości wobec potrzebujących. Ta rzeczywistość jest łaską.
Inspirującą i nadającą wolontariatowi najwłaściwszy kształt rolę łaski, Ojciec Święty podkreślił w swojej pierwszej encyklice: „Im bardziej ktoś angażuje się na rzecz innych, tym bardziej rozumie i przyswoi sobie słowo Chrystusa: «Słudzy nieużyteczni jesteśmy» (Łk 17,10). Uznaje bowiem, że działa nie ze względu na swoją wyższość albo większą skuteczność, ale dlatego, że Pan go obdarowuje”. (Deus caritas est, 35). 
Podzielając zdanie swojego Poprzednika o konieczności wielkiego poświęcenia jakiego wymagać będzie nowe tysiąclecie względem najuboższych, Benedykt XVI wskazał wolontariat jako rzeczywistość, bez której zarówno dobro wspólne jak i społeczeństwo nie mogły, nie mogą i nie będą mogły przetrwać.

ks. dr Arnold Drechsler
dyr. Caritas Diecezji Opolskiej

Bez wątpienia praca w Caritas jest wybitnie ewangeliczną sferą działania, która nawiązuje bezpośrednio do postawy Jezusa – Dobrego Samarytanina ludzkości. Kościelni pracownicy dzieł miłosierdzia winni dobrze zdawać sobie sprawę z tego, że istnieje ścisły i nierozerwalny związek między jakością ich pracy zawodowej, a postawą jakiej oczekuje od nich Chrystus. Naśladowanie Chrystusa powinno stanowić podstawowe odniesienie do wszystkich ich działań.
W poszukiwaniu sposobów, ukazujących w jaki sposób pracownicy i wolontariusze Caritas mogą być uczniami Chrystusa, nie wolno pominąć encykliki Benedykta XVI Deus caritas est. W nauczaniu papieskim nie było dotąd dokumentu poświęconego - niemal w połowie - służbie społecznej, którą Kościół pełni wychodząc naprzeciw cierpieniom i potrzebom ludzi. Za kard. Christophem Schönbornem z Wiednia możemy nazwać pierwszą encyklikę Benedykta XVI „encykliką caritas”. Dokument ten jest świadectwem wielkiej miłości papieża do Kościoła i wyrazem serdecznego zatroskania o najważniejsze z jego dzieł: dzieło miłości. Nie sposób nie zauważyć przebijającej z encykliki troski papieża o to, aby posługa kościelnej Caritas nie utraciła fundamentu teologicznego i nie oderwała się od swego źródła i celu jakim jest osoba Jezusa Chrystusa. Caritas Kościoła winna wzorować się na caritas Christi (2 Kor. 5,14). Chrystocentryzm kościelnej Caritas winien przejawiać się w tym, że Caritas służy Chrystusowi w człowieku i Caritas służy człowiekowi tak jak Chrystus.
Troska papieża o chrystusowy charakter kościelnej Caritas uwidacznia się zwłaszcza w słowach wypowiedzianych do osób odpowiedzialnych za działalność charytatywną (Deus caritas est nr 32-39). Ich wspólnym przesłaniem jest to, aby każdy kto praktycznie wykonuje pracę charytatywną w Kościele, był nie tylko człowiekiem wierzącym ale pozostawał wręcz w żywym kontakcie z Chrystusem, aby był człowiekiem, którego serce zdobył swą miłością Chrystus, budząc w nim miłość bliźniego. Żywy kontakt z Chrystusem potrzebny jest współpracownikowi Caritas do tego, aby człowiekowi potrzebującemu ofiarować nie tylko pomoc materialną ale także specyficznie ludzką, to jest troskę o jego duszę, pomoc często bardziej potrzebną od wsparcia materialnego. Opinia, według której człowiek miałby żyć „samym tylko chlebem” (Mt 4,4), skrywa w sobie materialistyczną koncepcję człowieka i w gruncie rzeczy redukuje misję kościelnej diakonii do kategorii czysto materialnych, zmierzających do zapewnienia ludziom materialnego dobrobytu. Pracownicy Caritas mają obowiązek świadczyć pomoc materialną bliźnim. Jeśli jednak dają im tylko to co materialne, dają wciąż za mało, jeśli  pytają tylko o potrzeby ziemskie, ich pytania są za krótkie. Chrześcijanie, angażujący się w posługę charytatywną, winni sami dostrzegać i innym ukazywać Chrystusa, który jest jedynym Zbawicielem i może uwolnić człowieka od każdego zła. Wiara w Boga, objawionego w Chrystusie, jest światłem, które daje im odwagę do życia i działania. Być uczniem Chrystusa w dziele Caritas oznacza zatem, pozwolić stale inspirować się miłością Chrystusa. Współpracownik Caritas winien znać piękno miłości, z jaką Chrystus zwraca się ku człowiekowi.
Myśli, które papież zawarł w encyklice, powracają i rozwijane są przez papieża wielokrotnie przy różnych  spotkaniach z wiernymi. W czasie spotkania z wolontariuszami Austrii w dniu 9 września 2007 r. Benedykt XVI mówił o „lekcji oczu”, którą daje nam Jezus - Miłosierny Samarytanin, dostrzegając półżywego człowieka, leżącego przy drodze z Jerozolimy do Jerycha (Łk 10,33). Chociaż papież mówił do wszystkich wolontariuszy, zapewne szczególnie myślał o tych, którzy działają w instytucjach charytatywnych Kościoła Katolickiego. W przekonaniu papieża, Jezus uczy nas „mistyki otwartych oczu”, a więc mistyki absolutnego obowiązku zwracania uwagi na kondycję drugiego człowieka, na położenie w jakim się znajduje. Spojrzenie Jezusa wprowadza nas w bliskość z innymi ludźmi, Jego spojrzenie jest już działaniem. Dla pracownika Caritas bliźni w potrzebie, winien być szczególnie uprzywilejowanym partnerem w zmaganiach z przeciwnościami losu. Pracownik Caritas musi dostrzegać i szanować „autorytet człowieka cierpiącego” i nie ograniczać się tylko do sprawnego wypełnienia tego, co w danej chwili stosowne, ale z sercem poświęcać mu swój czas, uwagę i środki. Kompetencja zawodowa jest tu pierwszym i podstawowym wymogiem, ale ona sama nie wystarczy. Ludzie zwracający się do kościelnej Caritas oczekują czegoś więcej niż technicznie poprawnej opieki, oczekują człowieczeństwa i serdecznej uwagi.
W opinii osób, które od dawna poświęcają się budowaniu sprawiedliwego świata w sposób naprawdę ewangeliczny, prawdziwym problemem instytucji pomocowych nie są ludzie, którzy zgłaszają się do nich ze swoimi problemami ale osoby, które nie potrafią dostrzec problemów innych. Być może tę sytuację miał na względzie papież Benedykt XVI, kiedy w czasie spotkania z austriackimi wolontariuszami mówił  o „zimnym nurcie kultury naszych czasów”, który tworzą ludzie, którzy widzą, a udają, że nie widzą, którzy mają przed oczyma naglące potrzeby swoich bliźnich ale pozostają obojętni.
Stale intrygują słowa Ojca Świętego zawarte w 31 numerze encykliki Deus caritas est: „Jest zatem bardzo ważne, aby działalność Kościoła jaśniała wciąż swoim blaskiem”. Papież pragnie, aby kościelna posługa miłości bliźniego była zupełnie wyjątkowa pośród różnorakich inicjatyw, które służą człowiekowi, aby nie była jedynie kolejnym wariantem działalności opiekuńczej. Chociaż w dalszej części encykliki papież szczegółowo wyjaśnia na czym polega istota i specyfika kościelnej Caritas, możemy sądzić, że każda z osób pracujących w charytatywnej instytucji Kościoła Katolickiego, zaproszona jest do osobistego poszukiwania i realizowania owego „właściwego stylu i treści miłości”, z jaką Kościół, a w nim Bóg, pochyla się nad każdym człowiekiem dla jego dobra.  

ks. dr Arnold Drechsler
dyr. Caritas Diecezji Opolskiej

Na nic zdały się wysiłki jakie po 1945 r. związek Caritas w Polsce włożył w ratowanie od nędzy, głodu, chorób i śmierci milionów Polaków; nie pomogła pomoc jaką Kościół pozyskał dla odbudowy ojczyzny od zachodnich ofiarodawców; nie robiły wrażenia rzesze udręczonych ludzi, którzy w dobroczynnych instytucjach Kościoła Katolickiego szukali ochrony i wsparcia; początek 1950 r. w Polsce przyniósł dramatyczną decyzję władz państwowych o wprowadzeniu zarządu przymusowego dla kościelnego związku Caritas. Zarządzenie Ministrów: Pracy i Opieki Społecznej, Oświaty oraz Administracji Publicznej z dnia 23 stycznia 1950 r., oznaczało w praktyce zakaz prowadzenia przez Kościół Katolicki jakiejkolwiek instytucjonalnej działalności dobroczynnej. Można by w tej decyzji rządzących szukać racjonalnych przesłanek marksistowskiego eksperymentu, który twierdził, że dzieła miłosierdzia hamują potencjał rewolucyjny i blokują przemiany ku lepszemu światu. Wydaje się jednak, że przyczyny tej nieludzkiej strategii leżały gdzie indziej.
Kościół od zawsze kojarzony był z udzielaniem pomocy. „Świadomość tego zadania – jak pisze Benedykt XVI w swojej pierwszej encyklice – odgrywała w Kościele rolę konstytutywną od samych jego początków”. O tym, że tak samo postrzegali chrześcijan przeciwnicy, świadczy historia cesarza Juliana Apostaty. Gdy został imperatorem i zdecydował się odnowić antyczną religię rzymską, usiłował przeciwstawić działalności charytatywnej Kościoła zbliżoną działalność w ramach pogaństwa. „Galilejczycy – mówił – tak zdobyli popularność”. Cechę społecznej służebności wyróżniającą wspólnotę Kościoła, potwierdziły także wyniki ankiety przeprowadzonej w Niemczech Wschodnich w 2006 r., które przytoczył kard. Paul Josef Cordes w książce „Niosący pomoc nie spadają z nieba”. Respondenci z byłej NRD w większości kojarzyli Kościół z jego instytucjami socjalnymi: domami dziecka, starców, ośrodkami dla bezrobotnych, narkomanów. Jedna z zapytanych osób ujęła to w słowach: „Troszczyć się o ludzi, pomagać im, kto to dzisiaj jeszcze robi? … To naprawdę robi Kościół”.
Przytoczone przykłady pomagają zrozumieć, dlaczego komunistom w Polsce oprócz zniszczenia religii zależało na zniszczeniu kościelnej aktywności opiekuńczej, mówiąc inaczej dlaczego odmawiając Kościołowi prawa do służenia Bogu, usiłowali pozbawić go możliwości służenia człowiekowi. Osłabiając Kościół materialnie, a przez to pomniejszając jego wpływ na społeczeństwo, usiłowali ukazać Kościół jako instytucję społecznie nieużyteczną, nikomu niepotrzebną, a więc nadającą się do likwidacji. Na początku lat 50-tych, państwo polskie odebrało Kościołowi wszystkie szpitale i ambulatoryjne placówki opieki medycznej, domy opieki i sierocińce, ochronki, żłobki, przedszkola, internaty, misje dworcowe, świetlice oraz inne nieruchomości, w sumie ponad tysiąc placówek wychowawczych, medyczno-opiekuńczych i oświatowych. Działania charytatywne Kościoła obłożono 65% podatkiem.
Likwidacja kościelnego związku Caritas nie mogła jednak oznaczać zaprzestania kościelnej działalności charytatywnej w ogóle. W listach biskupów polskich do duchowieństwa z 1950 r. odnajdujemy wskazania, by bolesne doświadczenie likwidacji Caritas wyzwoliło w Kościele większy zapał w „obmyślaniu sposobów, jak nadal służyć ubogim, których zawsze mamy wśród nas”. Podkreślano, że „na Caritas składają się przykazanie miłości, które zostaje niezmienne oraz metody pracy i formy organizacyjne, które są czymś przypadkowym i ulegają ciągłym zmianom w dziejach Kościoła”. Pozbawiona form instytucjonalnych i struktur organizacyjnych, kościelna działalność charytatywna usiłowała przetrwać w ramach duszpasterstwa parafialnego. Diecezjalni referencji  ds. duszpasterstwa charytatywnego oraz duszpasterze w parafiach z dużym trudem i różną intensywnością prowadzili dzieło miłosierdzia. Niezależnie od istniejących ograniczeń, szczególne okoliczności skłaniały Kościół do podejmowania nadzwyczajnych działań jak np. na rzecz rodaków powracających z łagrów sowieckich i Syberii w latach 1956 – 1958, ofiar powodzi i klęsk żywiołowych lub osób represjonowanych w stanie wojennym. Dla ochrony przed ingerencją władz państwowych pracę charytatywną powiązano z liturgią, wykorzystując tradycyjne sposoby oddziaływania na wiernych np. w ramach nabożeństw adwentowych, wielkopostnych lub w Tygodniu Miłosierdzia.
Okresem, który wymagał szczególnego wysiłku duszpasterskiego był kryzys społeczno-gospodarczy lat 80-tych. Po wprowadzeniu stanu wojennego napłynęła do Polski szerokim strumieniem zagraniczna pomoc charytatywna, głównie na adres Kościoła. Nasilenie transportów było tak duże, że lata 80-te można określić mianem dekady darów. Według informacji Komisji Charytatywnej Episkopatu Polski (KCEP), tylko w latach 1984 – 1986 ofiarodawcy zagraniczni przekazali do Polski 168.867 ton darów, w tym 150.000 ton pomocy żywnościowej. Wartość pomocy medycznej w tym czasie wyniosła ponad 100 milionów dolarów. Dla przykładu Konferencja Episkopatu Niemiec od 1980 r. przez 10 lat, przekazywała co roku niemieckiemu związkowi Caritas jeden milion marek na zakup żywności dla akcji wakacyjnej w Polsce, organizowanej przez KCEP.
Wykorzystując falę pomocy dla Polski, wielki świadek posługi charytatywnej Kościoła w XX wieku, przewodniczący KCEP bp Czesław Domin, usilnie zabiegał o wskrzeszenie w każdej parafii posługi na rzecz biednych. Efektem starań było ogłoszenie w 1986 r. Instrukcji Konferencji Episkopatu Polski o pracy charytatywnej w parafiach. Na terenie diecezji zaczęły powstawać parafialne zespoły charytatywne i na kilka lat przed reaktywowaniem Caritas diecezjalnych, prowadziły tolerowaną przez władze komunistyczne działalność. Pod względem określenia zadań i metod pracy, instrukcja stała się dokumentem przełomowym i dała istotny impuls do rozwoju kościelnej działalności charytatywnej. Jej znaczenie rosło w miarę, jak kurczył się zakres pomocy zagranicznej i trzeba było bazować na tym, co zostało wypracowane własnymi siłami.
Najważniejszy akt prawny, o który Kościół katolicki w Polsce zabiegał od wielu lat, ukazał się 17 maja 1989 r. Ustawa o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego przywróciła Kościołowi charytatywną instytucję Caritas oraz przyznała prawo do prowadzenia nieograniczonej działalności dobroczynnej. Bezzwłocznie z nowych możliwości prawnych skorzystali biskupi. Pierwsza Caritas diecezjalna w Polsce powstała 9 listopada 1989 r. w Opolu. W następnych dniach i tygodniach reaktywowano Caritas w diecezji katowickiej, wrocławskiej, kieleckiej i innych. 10 października 1990 r. Konferencja Episkopatu Polski powołała duszpasterską instytucję charytatywną Episkopatu Polski – Caritas Polską. To ona przejęła na siebie funkcję koordynatora działań charytatywnych na szczeblu krajowym i przewodząc ogólnopolskim zgromadzeniom dyrektorów Caritas diecezjalnych, stworzyła platformę wymiany doświadczeń wytyczającą kierunki rozwoju Caritas. Z uwagi na deficyt form i metod pracy charytatywnej, Caritas Polska zaczęła organizować wyjazdy studyjne dla pracowników Caritas, których oferta nadeszła ze strony siostrzanych Caritas z Niemiec, Włoch, Francji, Belgii, Austrii a nawet Stanów Zjednoczonych. Dużego znaczenia nabrała działalność edukacyjna i wydawnicza Caritas Polskiej.   
Największa dynamika rozwoju cechowała jednak środowiska diecezjalne. Niczym feniks z popiołów, powstawały ambulatoryjne i stacjonarne placówki medyczne, opiekuńcze, wychowawcze, stałe i doraźne formy pomocy, projekty, które z powodzeniem łączyły ewangelizację z działalnością socjalną. Z wyobraźnią i entuzjazmem podejmowały działalność Parafialne Zespoły Caritas. W budowę sprawiedliwego porządku w sposób ewangeliczny, angażowały się także dzieci i młodzież skupione w Szkolnych Kołach Caritas. Bez ryzyka opodatkowania działalności dobroczynnej przez państwo, Caritas zaczęła organizować pomoc dla ofiar klęsk żywiołowych i konfliktów zbrojnych w kraju i poza jego granicami. Zwłaszcza pomoc za wschodnią granicę traktowała jako spłatę długu wdzięczności za wsparcie, które Polska otrzymała w ostatniej dekadzie z wielu stron świata. Kościelne zbiórki charytatywne prowadzone w ramach nabożeństw przynosiły budujące efekty. Początkowa nieufność i uznaniowość organów administracji publicznej wobec jednostek Caritas oraz brak wsparcia jakie nowoczesne państwo w duchu pomocniczości mogłoby oferować pożytecznym inicjatywom społecznym, zaczęły ustępować miejsca twórczej współpracy i otworzyły dostęp do środków publicznych. W zmaganiach o miłość i sprawiedliwość działalność Caritas szybko dogoniła, a nawet prześcignęła pracę instytucji niekościelnych.
W 2009 r. kilkanaście Caritas diecezjalnych obchodzić będzie 20-lecie swojego istnienia. Wiele jest znaków czasu, które wpływają na kształt i dynamikę pracy Caritas w Polsce. Niemiecki Caritasverband prowadzi wspaniałe dzieła socjalne i prezentuje model ponad stuletniej, silnej instytucji w bogatym społeczeństwie. Młodsza o połowę francuska Secours Catholique świadczy wiele pomocy i jest raczej biedną organizacją w zamożnym państwie. Czas pokaże w jakim kierunku rozwinie się posługa Caritas w Polsce. Kościół nie może stawiać się na miejscu państwa – przypomina papież Benedykt XVI – i nie tworzy programu polityczno-ekonomicznego. Jego najcenniejszym darem pozostaje Chrystus i Dobra Nowina. Zarówno w społeczeństwie zamożnym jak i biednym, w epoce przesytu lub głodu, misją Kościoła i celem całej jego posługi pozostanie prowadzenie ludzi ku spotkaniu z Bogiem. Posługa diakonii nie jest tu wyjątkiem. Uwarunkowania ustrojowe pracy Kościoła w Polsce spowodowały zakotwiczenie działalności charytatywnej w duszpasterstwie zwyczajnym, a zwłaszcza w liturgii. Doświadczenie to wydaje się być atutem w zachowaniu i umocnieniu specyficznego profilu i kościelnej tożsamości posługi caritas.

opr. ks. dr Arnold Drechsler
dyr. Caritas Diecezji Opolskiej